 |
| ॥आर्यावर्तवर्णनम्॥ আর্যাবর্তবর্ণনম্ |
আর্যাবর্তবর্ণনম্ বাংলায় অনুবাদ
Class 12 Sanskrit Arjabortobornonom Bengali Analysis
দ্বাদশ শ্রেণী সংস্কৃত আর্যাবর্তবর্ণনম্
Aryabartabarnanam
আর্যাবর্তবর্ণনম্ ত্রিবিক্রমভট্ট
॥नलचम्पूः ॥
৷৷নলচম্পূঃ৷৷
॥ प्रथमोच्छ्वासः ॥
॥आर्यावर्तवर्णनम्॥ আর্যাবর্তবর্ণনম্
अस्ति समस्तविश्वम्भराभोगभास्वल्ललामलीलायमानः समान: सेव्यतया नालोकस्य, ग्राम्यकविकथाबन्ध इव नीरसस्य मनोहरः, भीम इव भारतालङ्कारभूतः, अग्रणीः सर्वविषयाणाम्, अनधीतव्याकरण इवादृष्टप्रकृतिनिपातोपसर्गलोपसवर्णविकारः, पशुपतिजटाबन्ध इव विकसितकनककमलकुवलयोच्छलितरञ्जःपुञ्जपिञ्जरितहंसावतंसया प्रचुरचलच्चकोरचक्रवाककारण्डवमण्डलीमण्डिततीरया
भगीरथभूपालकीर्तिपताकया स्वर्गगमनसोपानवीथीयमानरिङ्गत्तरङ्गया
गङ्गया पुण्यसलिलः प्लावितश्चन्द्रभागालंकृतैकदेशश्च, शरण्यः पुण्यकारिणाम्, आरामोरामणीयककदलीवनस्य, धाम-धर्मस्य, आस्पदं सम्पदाम्, आश्रयः श्रेयसाम्, आकरः साधुव्यवहाररत्नानाम्, आचार्यभवनमार्यमर्यादोपदेशानामार्यावर्तो नाम देशः ।
यस्मिन्ननवरतधर्मकर्मोपदेशशान्तसमस्तव्याधिव्यतिकराः पुरुषायुषजीविन्यः सकलसंसारसुखभाजः प्रजाः । तथा हि स्फोटप्रवादो वैयाकरणेषु, ग्रहसंक्रान्तिर्ज्योतिः शास्त्रेषु, भुतविकारवादः सांख्येषु, गुल्मवृद्धिर्वनभूमिषु, गण्डकोत्थानं पर्वतवनभूमिषु दृश्यते न प्रजासु
यत्र चतुरगोपशोभिताः संग्रामा इव ग्रामाः तुङ्गसकलभवनाः सर्व नगा इव नगरप्रदेशा, सदाचरणमण्डनानि नूपुराणीव पुराणि,
सदानभोगाः प्रभञ्जना इव जनाः, प्रियालपनसाराणि यौवनानीव वनानि, विटपिहिताश्चटिका इव वाटिका, निर्वृतिस्थानानि सुकलत्राणीवेक्षुक्षेत्रसत्राणि, कुपितकपिकुलाकुलिता लङ्केश्वरकिंकरा इव भग्नकुम्भकर्णधनस्वापाः कूपाः, सतीव्रतापदोषाः सूर्यद्युतय इव कुलस्त्रियः । अपि च
भवन्ति फाल्गुने मासि वृक्षशाखा विपल्लवाः । जायन्ते न तु लोकस्य कदापि च विपल्लवाः ॥
यत्र सौराज्यरञ्जितमनसः सकलसमृद्धिवर्धितमहोत्सवपरम्परारम्भनिर्भराः सततमकुलीनं कुलीनाः प्राप्तविमानमप्राप्तविमानभङ्गाः, कतिपयवसुविराजितमनेकवसवः समुपहसन्ति स्वर्गवासिनं जनं जनाः ।
कथं चासौ स्वर्गान्न विशिष्यते । यत्र गृहे गृहे गौर्यः स्त्रियः, महेश्वरो लोकः, सश्रीका हरयः, पदे पदे धनदाः सन्ति लोकपालाः । केवलं न सुराधिपो राजा । न च विनायकः कश्चित् ।
किं बहुना -
देशः पुण्यतमोद्देशः कस्यासौ न प्रियो भवेत् । युक्तोऽनुक्रोशसम्पन्नैर्यो जनैरिव योजनैः ॥
ত্রিবিক্রমভট্ট
| দশম শতাব্দীর কবি ত্রিবিক্রম ভট্ট। তাঁর পিতা শাণ্ডিল্যগোত্রীয় ব্রাহ্মণ নেমাদিত্য। ত্রিবিক্রম ভট্ট ‘যমুনাত্রিবিক্রম' নামেও পরিচিত ছিলেন। ‘নলচম্প’ ও ‘মদালসাচম্পূ’ তাঁর শ্রেষ্ঠ সাহিত্যকীর্তি।
‘চম্পূ’ কথাটির অর্থ হল গদ্য ও পদ্য মিশ্রিত রচনা-‘চম্পয়তি যোজয়তি গদ্যপদ্যে ইতি চম্পূঃ”। সাহিত্যদর্পণে বলা আছে | ‘গদ্যপদ্যময়ং কাব্যং চম্পূরিত্যভিধীয়তে'। গুপ্তযুগে প্রাপ্ত শিলালেখ থেকে জানা যায় যে চতুর্থ শতাব্দীতেও চম্পূকাব্যের প্রচলন ছিল। তবে যথার্থভাবে এই কাব্য লেখা শুরু হয় দশম শতাব্দীতে-ই; এবং ‘নলচম্পূ’ সেই অর্থে প্রথম রচিত চম্পুকাব্য। সংস্কৃত সাহিত্যে ‘নলচম্পূ’ ও ‘মদালসাচম্পু' ছাড়া আরো আঠারোটি চম্পূকাব্যের | সন্ধান পাওয়া যায়। এগুলির মধ্যে উল্লেখযোগ্য হল-‘রামায়ণচ’, ‘ভাগবতচম্পূ’, ‘যশস্তিলকচম্পূঃ’, ও ‘জীবন্ধরচম্পূ’।
| বর্তমান পাঠ্যাংশটি 'নলচম্পু' কাব্যের প্রথম উচ্ছ্বাস বা প্রথম অধ্যায় থেকে নেওয়া হয়েছে। এই অংশে দশম শতাব্দীর ভারতবর্ষে আর্যাবর্ত নামে যে অঞ্চলটি বিখ্যাত ছিল তার একটি সুন্দর, সুললিত বর্ণনা | আমরা পাই। কাব্যগ্রন্থটিতে মোট সাতটি অধ্যায় আছে এবং মূল আলোচ্য বিষয় হল নল ও দময়ম্ভীর প্রেমগাথা।